Ekonomi

Kosova'nın geçici Maliye Bakanı Hekuran Murati, Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) son projeksiyonlarına göre 2025 yılında Kosova'nın Avrupa'nın en hızlı ekonomik büyümesine sahip ülke olmasının beklendiğini açıkladı. Maliye Bakanı Murati, konuyla ilgili dün yaptığı bir açıklamada, bu olumlu değerlendirmenin, IMF ile mutabık kalınan iki yıllık reform programının başarıyla tamamlanmasının ardından geldiğini vurguladı. Murati, Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Akihiko Nishio ve David Amaglobelli yönetimindeki IMF misyonu dahil olmak üzere, geçen ay Priştine'de iki önemli uluslararası heyeti kabul ettiğini bildirdi. Bakan Murati, her iki kurumun da Kosova'yı son yıllarda gösterdiği ekonomik performans ve mali disiplinli tutumundan dolayı tebrik ettiğini belirtti.Murati, "Dört yıllık kapsamlı çalışmaların sonuçları hemen görülmeyebilir, ancak er ya da geç görülecektir" şeklinde değerlendirmede bulunarak, Kosova'nın henüz tam potansiyeline ulaşmadığını ancak zorluklara rağmen ilerlemeye devam edeceğini ifade etti.

"Bir Cent Bile Fazla Olmayacak" grubu, Enerji Düzenleme Ofisi’nin (ZRRE) elektrik tarifelerine yüzde 16,1 oranında zam yapma kararına karşı üst üste üçüncü kez protesto düzenliyor. Eylemciler ilk olarak Meclis binası önünde toplanarak tepkilerini dile getirdi. Ardından grup, yürüyüşle Ekonomi Bakanlığı’na doğru ilerledi. Protestocular, ZRRE’nin zam kararının geri çekilmesini ve elektrik tarifelerindeki artışın askıya alınmasını talep ediyor.

Kosova Ticaret Odası Başkanı Lulzim Rafuna, elektriğe yapılan zamların hem vatandaşları hem de işletmeleri olumsuz etkilediğini belirtti. Rafuna, artan enerji maliyetlerinin hayat pahalılığını körüklediğini ve tüketimi düşürdüğünü söyledi. “İşletmeler olarak vatandaşlar için de endişeliyiz. Faturalar yükseldikçe vatandaş daha az alışveriş yapıyor, bu da doğrudan işletmelerin cirosunu etkiliyor.” dedi Rafuna. Rafuna, işletmelerin serbest enerji piyasasına yönlendirilmesinin aceleyle ve yeterli analiz yapılmadan gerçekleştiğini savundu. Bu durumun üretim maliyetlerini artırdığını ve doğrudan ürün fiyatlarına yansıdığını vurguladı. “İşletmelerin operasyonel giderleri arttı. Bu maliyet artışı, kaçınılmaz olarak ürün fiyatlarına, dolayısıyla vatandaşın alım gücüne yansıyor.” dedi Rafuna. Son dönemde gündeme gelen ekmek fiyatlarındaki artışa da değinen Rafuna, bu artışın keyfi değil, zorunlu bir karar olduğunu ifade etti: “Fırıncılar bu fiyat artışını kendi istekleriyle yapmıyor. Elektrik zamları nedeniyle buna mecbur kalıyorlar.” 

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (ZRRE) tarafından tüm tüketiciler için elektrik tarifelerine yapılan %16.1 oranındaki zam, ekonomistler tarafından diğer ürün ve hizmetlerde de fiyat artışlarına yol açabileceği uyarısıyla değerlendirildi. Uzmanlar, bu durumun tüccarlar tarafından suistimal edilmemesi gerektiğine dikkat çekiyor. Elektrik fiyatlarındaki artışın, birçok sektörü etkileyerek yeni bir zam dalgasına neden olacağı tahmin ediliyor. Kararın ardından, özellikle temel gıda ürünlerinden ekmek fiyatına zam gelebileceği yönünde söylentiler gündeme geldi. Bazı kaynaklar, ekmekte 20 cent'e kadar artış olabileceğini ifade ediyor. Değirmenciler Derneği Başkanı Bashkim Zeynullahu, elektrik zammının un fiyatlarını etkileyeceğini kabul ederken, bu etkinin sınırlı olacağını belirtti.  Zeynullahu, “Zam oranı %1.5’i geçmemeli. Örneğin, ekmek fiyatı 50 cent ise bu durumda yaklaşık 2.5 centlik bir artış olabilir.” dedi. Riinvest Enstitüsü araştırmacılarından Visar Vokrri de enerji maliyetlerinin ürün fiyatlarına yansımasının kaçınılmaz olduğunu belirtti. Ancak Vokrri, bu durumun fırsatçılığa dönüşmemesi gerektiğini vurguladı: “Elektrik fiyatlarındaki artış, diğer tüm girdilerde olduğu gibi nihai ürün fiyatlarını etkileyebilir. Özellikle enerjiye daha bağımlı sektörlerde bu etki daha belirgin olacaktır. Ancak bu, piyasadaki tüm ürün ve hizmetlerin fiyatlarını keyfi olarak artırmak için bir gerekçe olmamalı. Tüm iş kolları elektrikten aynı düzeyde etkilenmiyor; bu nedenle toplu bir suistimal beklemiyoruz.” Dünya Bankası'nın araştırmasına göre, gelişmiş ülkelerde elektrik fiyatlarında %10’luk bir artışın, genel fiyatlara etkisi ortalama %1.5 seviyesinde oluyor. Bu veriler ışığında, ekonomistler genel fiyat artışlarının %2 ile %4 arasında kalmasını öngörüyor. Priştine Üniversitesi Ekonomi Fakültesi öğretim üyesi Ilir Hajdini ise elektrik fiyatlarındaki %15’i aşan zamların, tüketici harcamalarında aylık 30 ila 70 Euro arasında bir artış yaratabileceğini belirtti. Hajdini ayrıca, zammın üretim işletmeleri ve ticari hizmetlerde de maliyet baskısı yaratacağını ifade etti.

Enerji Düzenleme Kurumu Yönetim Kurulu (ZRRE), yeni elektrik fiyatlarını karara bağlamak için bugün saat 08.30 itibariyle toplantı halinde. ZRRE’nin bu toplantısının gündeminde; KOSTT, KEDS ve KESCO'ya yönelik tarifelerin onaylanmasına ilişkin tekliflerin incelenmesi de dahil, yedi madde var. "İletim ve Piyasa Şebekesi Kullanım Tarifeleri (OST/OT) onayına ilişkin teklifin incelenmesi; Dağıtım Şebekesi Kullanım Tarifeleri (OSSH) onayına ilişkin teklifin incelenmesi; Evrensel Hizmet Sağlayıcılığı Tarifeleri (FSHU) onayına ilişkin teklifin incelenmesi" bu toplantıda ele alınacak konular arasında yer alıyor. Bir diğer husus ise elektrik tarifelerine zam yapılacağı yönündeki duyuruya ilişkin tüketici şikayetlerinin de incelenmesidir." deniliyor ZRRE’nin açıklamasında.  

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Antalya Diplomasi Forumu kapsamında Türkiye’de bulunan Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani ile bir araya geldi. Görüşmede, Türkiye-Kosova ikili ilişkilerinin yanı sıra bölgesel ve küresel gelişmeler ele alındı.  Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye’nin Kosova ile ilişkileri her alanda geliştirmekte kararlı olduğunu vurguladı. İki ülkenin 1 milyar avroluk ticaret hacmi hedefine yaklaştığını belirten Erdoğan, bu hedefin 3 milyar avroya çıkarılabileceğini ifade etti.

Yaklaşık 17 aylık üretim duraksamasının ardından, NewCo Ferronikeli şirketi yönetimi, üretim faaliyetlerini 31 Aralık 2025’e kadar tamamen durdurma kararı aldı. Haberi doğrulayan Ferronikeli Toplumla İlişkiler Ofisi Sorumlusu Shpend Gudaqi, şirketin zorlu ekonomik koşullar nedeniyle bu kararı almak zorunda kaldığını belirtti. Gudaqi, “Uzun süredir devam eden ve yakın zamanda iyileşme sinyali göstermeyen bir kriz karşısında, NewCo Ferronikeli Complex L.L.C yönetimi, elektrikli fırının sıcak durumdan tamamen kapatılması ve bazı çalışanlar için çalışma saatlerinin azaltılması gibi zor kararlar almak zorunda kaldı. Bu kararlar 16 Nisan 2025'ten itibaren uygulanacaktır.” dedi. Kararın alınmasında iki temel ekonomik nedenin etkili olduğunu belirten Gudaqi, "Açık pazarda yüksek ve istikrarsız elektrik fiyatları ile uluslararası borsalarda düşük ve dalgalı nikel fiyatları şirketi ciddi şekilde zorladı" dedi. “Bu etkenler, son 17 ay boyunca şirketin üretim yapmasını ve uzun süredir depolanan stokları satmasını imkânsız hale getirdi,” diyen Gudaqi, tüm zorluklara rağmen hiçbir çalışanın işten çıkarılmadığını da vurguladı. Gudaqi ayrıca, “Giderlerin rasyonalize edilmesi, şirketin finansal istikrarını korumak ve geleceğini güvence altına almak adına zorunlu hale geldi. Ferronikeli, metal ve enerji piyasalarındaki gelişmeleri yakından takip ediyor. Şartlar istikrarlı ve zarar etmeden çalışmayı mümkün kıldığında üretime yeniden başlanacaktır.” ifadelerini kullandı.  

İşletmeler İttifakı (AKB), elektriğe yüzde 15 oranında zam yapılacağına dair açıklamalar üzerine endişelerini dile getirdi. Örgütün başkanı Agim Shahini, verdiği bir röportajda bu artışın hem işletmeler hem de vatandaşlar üzerinde olumsuz etkiler yaratacağını, ekonomik zorlukları ve yoksulluğu artıracağını ifade etti. Shahini, 50’den fazla çalışanı olanların da aralarında bulunduğu 1.300’den fazla işletmenin elektriği açık piyasa üzerinden temin etmek zorunda kalacağını, bunun da ürün ve hizmet fiyatlarında artışa yol açacağını söyledi. Elektrik zammının tüketim alışkanlıkları ve ülkenin ekonomik kalkınması üzerinde ciddi etkiler yaratacağını da vurguladı. AKB Başkanı, vatandaşların gerçekleştirdiği protestoların elektrik fiyatlarına zam yapılmaması gerektiği yönünde güçlü bir mesaj taşıdığını belirtti. Başkent Priştine'de önceki gün düzenlenen ve beklenenin üzerinde katılım sağlanan protestonun ardından, yarın yine Priştine'de yeni bir vatandaş protestosunun gerçekleştirileceği duyuruldu. Öte yandan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (ZRRE), elektrik tarifelerine ilişkin nihai kararın yarın, 11 Nisan’da açıklanacağını bildirdi.

Kosova Merkez Bankası (BQK), 2025 yılının ilk iki ayında diaspora tarafından ülkeye yaklaşık 175 milyon Euro gönderildiğini açıkladı. Döviz havaleleri, yani yurtdışında yaşayan Kosovalıların ülkeye gönderdiği para transferleri, ikincil gelirler kategorisinde başı çekiyor. BQK verilerine göre, Ocak 2025’te gönderilen döviz miktarı 86.14 milyon Euro iken bu rakam Şubat 2025’te yaklaşık 88.12 milyon Euro olarak gerçekleşti. Böylece döviz havaleleri bu yılın ilk iki ayında toplam 174.26 milyon Euro seviyesine ulaştı. Gönderimlerin büyük çoğunluğu uluslararası para transfer şirketleri (IFJB) aracılığıyla yapıldı (%62.65), bu şirketler dışında ticari bankalar (%16.45) ve diğer kanallar (%20.90) gurbetçilerimizin döviz havalelerinin adresi oldu. BQK'nın yayınladığı 2024 yılı dördüncü çeyrek Dış Sektör İstatistikleri ve Ocak 2025 Ödemeler Dengesi Raporuna göre, Ocak 2025 sonunda ödemeler dengesi 21.36 milyon Euro cari açık verdi. Bu, geçen yılın aynı döneminde kaydedilen 6.78 milyon Euro’luk cari fazlaya kıyasla ciddi bir gerilemeyi temsil ediyor. Açığın en büyük nedeni ise dış ticaret dengesindeki açıkta yaşanan artış olarak gösterildi. Ayrıca, Kosova’ya doğrudan yabancı yatırımlar (FDI) Ocak 2025’te 90.96 milyon Euro olarak kaydedildi ve geçen yılın aynı dönemine göre %12.19 artış gösterdi.  Öte yandan, Kosova dışına yapılan doğrudan yatırımlar ise 16.19 milyon Euro’ya ulaştı ve %19.12 oranında bir artış kaydetti. BQK, bu verilerin ülke ekonomisinin dış dinamiklerle olan bağlantısını ve diasporanın ekonomik katkısını bir kez daha ortaya koyduğunu duyurdu.

Vatandaşlar son günlerde yalnız duyurulan elektrik zammıyla karşı karşıya değil. Vatandaşlarımızın birçoğu çok sayıda ürüne gelen zammın ister çalışanların ister de emeklilerin maaşlarıyla karşılanamaz hale geldiğini belirtiyorlar. Bazı vatandaşlarımız ise her geçen gün artan fiyatların sıradan bir gerçeklik haline geldiği görüşünde. En yeni istatistiklere göre, Avrupa'da asgari ücretin en düşük olduğu ülke Kosova brüt 350 Euro, 2.500 Euro ile en yüksek olduğu ülke ise Lüksemburg. Bu arada ülkemizdeki birçok kentin meyve ve sebze pazarlarındaki esnaf, bazı ürünlerin ucuzlamasına rağmen alıcı sayısının önceki yıllara göre önemli ölçüde azaldığını söylüyor. Tüketiciler Derneği Başkanı Selatin Kaçaniku, durumun endişe verici olmaktan daha ağır olduğunu değerlendiriyor. Kaçaniku uzun vadeli bir stratejinin eksikliğine ve üretken varlıkların erken özelleştirilmesinin sonuçlarına dikkat çekiyor. Bu nedenle Kaçaniku, yetkililere vatandaşı tüketici olarak tanımaları ve bu krizle başa çıkmak için somut tedbirler almaları çağrısında bulunuyor.