Ethem Baymak’tan: “Balkanlar’da Yaşayan Türklerin Edebiyatında Mektuplar”

Mektuplarda Süreyya Yusuf ve Necati Zekeriya’nın mektupları ağır basarken, Yugoslavya dönemi Türk edebiyatı konusunda tarihe not düşen bir eser. 

Kosovalı Türk yazar, şair, ressam Ethem Baymak, 2024 yılının son günlerinde yayınladığı yeni kitabı “Balkanlar’da Yaşayan Türklerin Edebiyatında Mektuplar” adlı kitabında, uzun yıllar öncesinde Balkanların farklı şehirlerinde yaşayan Türk edebiyatçıların birbirine gönderdikleri mektuplara yer vererek, okuyucuya anlamlı bir eser kazandırmış oldu.

Kosova Kültür, Gençlik ve Spor Bakanlığı destekli yayınladığı yeni kitabı ve çalışmaları hakkında kendisiyle yaptığımız röportajımızda, bu kitabın, bu topraklarda verilen toplumsal mücadeleler açısından önemli bir eser olduğuna vurgu yaptı. 

Öncelikle okurlarımıza kendinizi tanıtır mısınızx?

“Ben Ethem Baymak. 1952 yılında, Kosova’nın tarihi kenti olan Prizren’de doğdum. İlk, orta ve liseyi Türkçe bitirdim. Ondan sonra Hukuk Fakültesi’ne, Sırp-Hırvatça devam ettim. Onu bırakıp, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldum. Yüksek lisansı da orda tamamladım. Doktorayı ise Kiril ve Metodiy Üniversitesi, “Halk Bilimleri” Bölümünde savundum. Hem edebiyat, hem de resimle uğraşıyorum. Aşağı-yukarı 20 kadar kitabım var. 100’e yakın kişisel sergi açtım. 10’dan fazla sayıda da karma sergilere katıldım.”

Balkanlarda Yaşayan Türk Edebiyatında Mektuplar… Günümüzde teknolojinin hayatımıza girmesiyle birlikte edebiyat alanında değişiklikler oldu. Niye konu olarak mektupları seçtiniz?

“Mektuplara, aslında belgeler diyebiliriz çünkü bir arşivin belgesi ne kadar zenginse, arşiv de o kadar kaliteli ve kalıcıdır. Mektupları, belge olarak nitelersek, çok önemli bir iş yapmış oluruz. Mektuplar aslında belgeler olarak dosyamda durdu. 40 yıl bu olayı izledim. 

Mektuplar, yok olmaya mahkum artık. Teknoloji acımasız. Özellikle bu dönemlerde, son yüzyıl içerisinde teknolojinin daha da hızlı gelişmesi ile mektuplar artık tarihe karıştı. Kitap içerisinde aslında, Yugoslavya’nın bütün olduğu dönemlerde edebiyatçılarımızın mektuplarının dışında, edebî tartışmaları da görüyoruz. Tarihsel olarak edebiyatımızın gelişmesini de mektuplarda görme imkanımız var. 

Ben yangından, çok önemli bir dosyayı ya da bir belgeler dosyasını kurtardım diye düşünüyorum. Bu kitap aynı zamanda bir araştırma kitabıdır. Bu kitapta, mektupların otantikliğine dokunulmamıştır. Belgeler olarak da, dergiler bölümünde el yazmalarını görmek mümkün.”

Bu mektupları nereden elde ettiniz?

“Süreyya Yusuf’un monografisini yazdığım zamanlarda, yazarın yazdığı çalışmaları içinde mektupları da vardı. Mektupları yazmaya oradan başladım. Sonra diğer yazarların da mektuplarını yazmaya devam ettim. Öyle ki, 40 yıl içerisinde özene bezene bunları toplamaya ve yayınlamaya giriştim. İnşallah devam eder. 

Fahri Kaya’nın, Necati Zekeriya’nın daha da mektupları var ve çok da kaliteli mektuplar. İnşallah yeni kuşak bu mektupları da bir araya getirir. Bizim var olan mektuplarla daha güzel bir eser elde etmiş olur.” 

Bu mektuplarda kimler var? Bir ana konusu var mı? Her mektup farklı bir konuyu taşıyor mu?

“Mektupların ana konusu edebiyat. Balkanlar’dan Türkiye’ye gidenler burdan kopmadılar. Mesela Yaşar Nabi Nayır onlardan biri. Türkiye’ye göç ediyor, Varlık dergisini kuruyor ama her şeyi Balkanlarda… Hatta daha derinlere gidersek Yahya Kemal’i de burada adlandırabiliriz. 

Süreyya Yusuf ile Aziz Nesin arasında ilginç bir diyalog var. Süreyya Yusuf, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde hoca. Dolayısıyla samimi oldukları için o dönemde de Süreyya Yusuf’u, Komünist Partisinin baskıları yüzünden rahatsız ediyorlar. Bu ara içerisinde artık Türkiye’ye göç etmek istiyor Süreyya Yusuf… Aziz Nesin’e bir mektup yazıyor; ‘Benim bir kızım, bir oğlum var. Onların geleceği için ben Türkiye’ye göç etmek istiyorum. Ne diyorsunuz?’ diye. Aziz Nesin de, ‘Aman, sakın! Biraz daha sabret, şimdi durum iyi değil…’ gibisinden bir yazı yazıyor. Hem samimi, dostane, hem de edebî bir yazı. Mesela, Mahmut Makal’la birlikte Süreyya Yusuf, Orhan Kemal’i ziyaret ediyor. Oradaki o diyaloğun hatta tiplemelerin hepsi mevcut.

Kitapta ağırlıklı olarak, buradan giden edebiyatçılarla ama Türkiye’de de var olan edebiyatçıların mektupları var. Süreyya Yusuf gibi veyahut da Necati Zekeriya gibi, Agim Rifat Yeşeren ve Fahri Mermer’in, Nevzat Hüdaverdi ve Necati Zekeriya’nın mektuplaşmaları mevcut.”
Bu mektupların dışında yayınlamadığınız başka malzemeler de var mı?

“Evet, tabii ki çalışmaya devam ediyoruz. Şu anda Balkan Türk edebiyatında Tuna ile ilgili ağırbaşlı, uzun yıllar üzerinde durduğum bir çalışma var. Özellikle Balkanlarda yaşayan Türk edebiyatçılarının Tuna’yla var olan diyaloğu o araştırmada mevcuttur. 

Ressam, harfleri çizdi, artı bir çocuk şiirler kitabı da basıma hazır. Onun dışında, “Kosova ve Makedonya’da Türk Halkı Efsaneleri” doktora tezimin yayınlanması için görüşüldü. Bu üç eser, yayınlanmak için hazırda bekliyor. 

Edebiyatın dışında resim alanında da çalışmalarımız devam ediyor. Özellikle uluslararası çapta düzenlenen ressamlar buluşması çalıştayı var. Kısa bir zaman önce İstanbul’da, Mersin-Tarsus’ta uluslararası çalıştaylar vardı. Bu çalıştaylarda ressamlar olarak hem birbirimizi tanıyoruz, hem de temsilen özellikle Balkanlar’dan giden ressamlar buraları anlatıyorlar, bu açıdan da önemli. Zaman zaman ressamları Balkanlar’a davet ediyoruz. Böyle bir köprü kurduk, devam ediyor.”

Sanatla Uyanmak Festivali’niz de var. Ondan biraz bahseder misiniz?

Sanatla Uyanmak Festivali bu yıl 23. kez düzenlenecek. Aralık vermeden bunu her yıl sürdürdük ve çok da başarılı geçti diyebiliriz çünkü bu zor şartlarda festival düzenlemek hayli zor, hele azınlık olarak Türkler için daha da zor. Ama bunu başarılı bir şekilde noktaladık. Geçen yıl yazar Ayşe Kulin’i davet ettik. Halk tarafından çok güzel karşılandı, imza günü yapıldı. Onun dışında TÜRKSOY’la da işbirliğimiz var. Onlar özellikle Türk dünyasından müzik korolarını, ekiplerini getiriyorlar. Ama ağırlıklı olarak, Balkanlarda yaşayan Türk ressamları bir araya getiriyorum. Her çalıştayda, mutlak takdirde Balkanlardan yeni yetişen ressamlar, tecrübeli ressamlar bu çalıştayda yer alıyor. Ressamlar dışarıda, manzara önünde resimlerini yapıyor. Festivalimiz Ağustos ayının son haftasında düzenleniyor.” 

Son olarak neler eklemek istersiniz?

“Yeni kuşak, Makedonya’da yavaş yavaş ayağa kalktı diyebiliriz, güzel, sevindirici bir haber. Kosova’da da o genç kuşağı görmek istiyorum. Şimdilik ortalıkta yok ama inşallah en yakın zamanda, yeni genç kuşak şairler, yazarlar yetişir. Bizim başlattığımız bu yolu onlar devam ettirirler.” 

    Mürteza Sulooca /Yeni Balkan/