Ekonomi

Kosova Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (ZRRE), LDK milletvekilleriyle yapılan toplantı sonrası basında çıkan elektrik tarifelerine ilişkin haberlere tepki göstererek kamuoyuna bir açıklama yaptı. Kurum, düzenleme ve tarife kararlarına ilişkin süreçlerde kamuoyunu bilgilendirme ve paylaşılan bilgilerin doğruluğunu koruma ihtiyacı duyduğunu belirtti. Açıklamada, “ZRRE, yasayla kendisine verilen yetkiler doğrultusunda Kosova’daki enerji sektörünü düzenlemek, denetlemek ve izlemekle görevli bağımsız bir kuruluştur,” denildi. ZRRE, temel görevlerinden birinin enerji tarifelerinin; tarife metodolojisi, enerji sisteminin şeffaflığı, adalet, ayrımcılık yapılmaması ve mali sürdürülebilirlik gibi hukuki ilkelere uygun şekilde değerlendirilmesi ve onaylanması olduğunu vurguladı. Açıklamada ayrıca, “Elektrik zammı kararını yalnızca hükümet erteleyebilir” şeklindeki beyanların gerçeği yansıtmadığı ve bu tür açıklamaların enerji sektörünü düzenleyen yasal çerçeveyle uyumsuz olduğu ifade edildi. Kurum, tarife kararlarının yalnızca ZRRE’nin yetkisi dahilinde olduğunu, hiçbir başka kamu kurumunun bu kararları iptal etme ya da erteleme yetkisine sahip olmadığını net şekilde belirtti. “Hükümet, faturaların etkisini azaltmak adına yalnızca tüketicilere doğrudan sübvansiyon mekanizmasıyla müdahalede bulunabilir; ancak bu, düzenleme ya da karar alma yetkisi anlamına gelmez,” ifadelerine yer verildi. Son olarak ZRRE, Enerji Düzenleme Kurumu’nun kararlarının yalnızca İdari Uyuşmazlıklar Kanunu kapsamında yetkili mahkeme tarafından yargısal denetime tabi olabileceğini, başka hiçbir kamu kurumunun bu kararlara yönelik itiraz ya da inceleme yetkisi bulunmadığını vurguladı.

Kosova Demokratik Birliği (LDK), elektrik fiyatlarına yapılan zammın iptali için Enerji Düzenleme Ofisi’ne (ZRRE) resmi başvuruda bulundu. LDK, sosyal medya üzerinden yaptığı açıklamada, enerji piyasasından yaklaşık 1.300 işletmenin çıkarılması kararının iptali ya da ertelenmesi için diğer milletvekillerinin desteğini aldıklarını belirtti. Parti, bu gelişmenin ardından fiyat artışının da iptal edilmesini talep etti. Açıklamada, bu talebin "bu hassas dönemde vatandaşların ve işletmelerin çıkarlarını korumak için gerekli bir adım" olduğu vurgulandı. LDK, kamuoyuyla istişare edilmesini, Meclis’e detaylı bir analiz sunulmasını ve "vatandaşlara yük olmayacak" alternatif çözümler üzerinde çalışılması gerektiğini ifade etti.

Kosova'da elektriğe yapılan %16'lık zam, temel gıda ürünlerinin yanı sıra kafe fiyatlarında da artışa neden oldu. Ekmeğe zam gelen bazı bölgelerde, diğer temel ihtiyaç ürünlerinde de benzer artışların yaşanacağı bildiriliyor. Elektrik zammının etkisi özellikle başkent Priştine'deki işletmelerde hissediliyor. Vatandaşların en çok tükettiği ürünlerden biri olan kahvenin fiyatı, Mayıs ayı başı itibarıyla bazı kafelerde 2 Euro'ya kadar yükseldi. Ancak ülkenin diğer şehirlerinde henüz benzer bir artış gözlemlenmiş değil. Örneğin Gilan’da bir fincan kahve 70 cent, Ferizovik’te ise 1.20 Euro’dan satılıyor.  Lipjan’da kahve fiyatı 1 Euro civarındayken, Mitroviça’da ise bu rakam 70 cent ila 1.20 Euro arasında değişiyor.  Ülkenin kuzeyinde ise bir fincan kahve hâlâ 50 cente içilebiliyor. Kosova Gastronomi Derneği Başkanı Petrit Kllokoqi, sektör olarak kahve fiyatlarına yönelik ortak bir zam kararı almadıklarını belirtti. Ancak bazı işletmelerin bireysel olarak fiyat artışı yoluna gittiğini söyleyen Kllokoqi, gastronomi ürünlerinin genel olarak daha pahalı hale geldiğine de dikkat çekti. Kahveye gelen zam, özellikle sabit gelirle geçinen emeklileri olumsuz etkiledi. Günün büyük bölümünü kafelerde arkadaşlarıyla geçirmeye alışkın olan birçok emekli, bu alışkanlıklarını azaltmak zorunda kaldıklarını ifade ediyor. Elektrik zammı ve onun yarattığı ekonomik etkiler, "Asnjë Cent Më Shumë" (Bir Cent Daha Fazla Değil) adlı grubun düzenlediği protestolarda da gündeme geldi. Grup, elektrik zammının zincirleme bir şekilde temel tüketim ürünlerine de yansıyacağı konusunda uyarıda bulundu.

Kosova'da farklı sektörlerden 700'den fazla işletmeyi temsil eden Kosova Ticaret ve Sanayi Odası, enerji piyasasının hızla serbestleştirilmesi sürecine dair ciddi endişelerini kamuoyuyla paylaştı. Ticaret Odası'ndan yapılan açıklamada, sürecin mevcut haliyle devam etmesinin hem işletmelere hem tüketicilere hem de ülkenin genel ekonomik istikrarına zarar verdiği belirtildi. Oda temsilcileri, işletmelerin mevcut piyasada teklifleri karşılaştırabilecekleri şeffaf ve kamuya açık bir platformdan yoksun olduğunu; ayrıca sözleşme koşulları ve fiyatlandırma hakkında adil bilgiye erişimlerinin sınırlı kaldığını ifade etti. Açıklamada şu ifadelere yer verildi:“Üye işletmelerimiz, kendilerine sunulan enerji fiyatlarının %200’ün üzerinde arttığını bildirmektedir. Bu nedenle Kosova Ticaret ve Sanayi Odası olarak, serbest enerji piyasasına geçmesi planlanan tüm şirketlerden imza toplamak üzere bir dilekçe kampanyası başlatmış bulunuyoruz.” Ticaret Odası ayrıca, ülkedeki tüm enerji tüketicisi şirketleri bu kampanyaya destek vererek dilekçeyi imzalamaya davet etti.

Kosova Demokratik Birliği (LDK), Meclis'in dünkü oturumunda Enerji Düzenleme Ofisi’nin (ZRRE) elektriğe zam yapılması ve işletmelerin enerji piyasasına aktarılması kararlarının iptali için milletvekillerinden imza toplamaya başladı. Kararın yürürlüğe girmesine bir aydan az bir süre kalmışken, Kosova’daki ticaret odaları da enerji piyasasının serbestleştirilmesinin ertelenmesini talep etti. LDK Milletvekili Hykmete Bajrami, ZRRE’nin aldığı kararların yeni bir enflasyon dalgasını tetikleyebileceği uyarısında bulundu. Kosova Ticaret Odası (OEK) ise özel sektör açısından ciddi sonuçlar doğurabileceğini belirterek, kararın askıya alınması talebiyle ZRRE’ye resmi başvuruda bulundu.  OEK tarafından yapılan açıklamada, “Özel sektör 330 binden fazla kişiyi istihdam ediyor. Bu koşullarda serbest piyasaya geçiş, mevcut açık piyasa fiyatlarını karşılayamayacak durumda olan birçok işletmeyi iflasa sürükleyebilir.” denildi. Amerikan Ticaret Odası da enerji piyasasının serbestleştirilmesi için tanınan sürenin ertelenmesi çağrısında bulundu.

Kosova Demokratik Birliği (LDK), hayat pahalılığının artmasına ve işletmelerin iflasına yol açtığını iddia ettiği Enerji Düzenleme Ofisi'nin (ZRRE) iki kararının iptal edilmesi için milletvekillerinden imza toplamaya başladı. Milletvekili Hykmete Bajrami, pazartesi günü yaptığı açıklamada, elektrik tarifelerinde 16,1% oranında fiyat artışına yol açan kararın ve 1.300 şirketin 1 Haziran’dan itibaren açık enerji pazarına girmesini zorunlu kılan kararın iptali için ZRRE’ye başvuracaklarını duyurdu. Bajrami’ye göre, üreticiler derneğinden elde edilen bilgilere göre, 1 Haziran’dan sonra enerji tedariği için teklif talep eden yaklaşık 200 şirketten yalnızca bir tanesi teklif almış durumda. Bu teklif ise halihazırda enerji tedariklerini sağlayan KESCO şirketinden geldi. Bajrami, ZRRE'nin 19 operatöre enerji ticareti için lisans vermiş olmasına rağmen, bunun Kosova'da işleyen bir serbest piyasanın bulunmadığını gösterdiğini vurguladı.  

Kosova İstatistik Ajansı’nın (ASK) yayımladığı verilere göre, 2024 yılında Kosova Hükümeti’nin toplam gelirleri 3 milyar 222,7 milyon Euro olarak kaydedildi. Bu gelirlerin en büyük kısmını ürünlere uygulanan vergiler oluşturdu. Ajansın açıklamasında, “2024 yılı genel kamu gelirleri toplamda 3,222.7 milyon Euro olarak gerçekleşti. Bu gelirlerin %71’ini ürün vergileri, %15’ini gelir üzerinden alınan vergiler, %4’ünü piyasa dışı üretimden elde edilen gelirler (satışlar) oluştururken, kalan kısmı diğer gelir kategorilerine dağılmıştır.” ifadelerine yer verildi. Öte yandan, 2024 yılı toplam kamu harcamaları 3 milyar 189,3 milyon Euro olarak gerçekleşti. Harcamaların dağılımında öne çıkan kalemler ise şöyle: Çalışanlar ücretleri: %25Sosyal katkılar ve yardımlar: %24Brüt sermaye oluşumu: %16Ara tüketim (mal ve hizmet alımları): %14Diğer harcamalar: Kalan yüzdeye yayıldıSöz konusu veriler, Kosova İstatistik Ajansı’nın 2020–2024 dönemine ilişkin yayımladığı Hükûmet Hesapları raporunda yer alıyor. ASK, raporun Uluslararası Para Fonu’nun Kamu Mali İstatistikleri El Kitabı (GFSM 2014) ve Avrupa Hesaplar Sistemi (ESA 2010) standartlarına uygun şekilde hazırlandığını belirtti. Veriler, Kosova Maliye Bakanlığı Hazine Dairesi ile Kosova Emeklilik Tasarrufları- Trust’tan temin edildi.

Kosova’da elektrik enerjisine yapılacak zam özel sektörde kriz yaratabilir. Bu uyarı, Kosova Ticaret  Odası tarafından düzenlenen bir basın toplantısında dile getirildi. Ticaret Odası Başkanı Lulzim Rafuna, Haziran ayından itibaren işletmelerin serbest enerji piyasasına geçişiyle iflas riskiyle karşı karşıya kalacaklarını belirtti. Rafuna'ya göre, Kosova’daki enerji sağlayıcıları, işletmelere elektriği mevcut fiyatlardan %200 daha pahalıya satmayı hedefliyor. “İşletmelere gelen ilk teklifler şu anda %200’e varan zam içeriyor. Bu durumda birçok işletme kaçınılmaz olarak iflasa sürüklenecek. Bu nedenle serbest piyasa geçişinin ertelenmesini, ayrıca %16.1’lik zam kararının askıya alınmasını talep ediyoruz. En azından bu karar bir yıl ertelenmeli. Tüm hükümetler, özel sektörün yaşadığı ciddi sorunları anlamalı. Üretim zaten düşüşte. Şu anda bile zamlı tarifeler yürürlükte değilken bu sorunlar yaşanıyorsa, fiyat artışıyla birlikte üretim tamamen durma noktasına gelecek,” dedi Rafuna. Rafuna ayrıca, Kosova'nın ithalatının arttığına, ihracatının ise gerilediğine dikkat çekerek ekonomik dengesizliklere de vurgu yaptı.

Kosova Emeklilik Tasarrufları Fonu'nun (Trust) eski Yönetim Kurulu Başkanı Ymer Havolli, son günlerde fon varlıklarındaki düşüşe ilişkin kamuoyunda oluşan endişelere değerlendirdi. Havolli, yaşanan gerilemenin gerçek bir kayıp olmadığını, serbest piyasa ekonomisinin doğal döngüsünün bir parçası olduğunu vurguladı. RTV Dukagjini televizyonuna konuşan Havolli, Trust’un yatırımlarının uzun vadeli olduğunu belirterek, finansal piyasalardaki düşüşlerin bu tür yatırımların doğasında yer aldığını söyledi: “Düşüş -%9’a kadar ulaşmıştı, ancak şu anda -%3 seviyesine geriledi. Bu, piyasanın toparlanmaya başladığını gösteriyor.” Havolli'ye göre, serbest piyasa ekonomisinde kalıcı kayıplar değil, iniş ve çıkışlarla devam eden döngüler söz konusudur. Küresel gelişmelerin, özellikle siyasi açıklamalar ve karşılıklı uygulanan gümrük tarifelerinin piyasalara doğrudan etkisi olduğunu belirtti. “Varlıkları yöneten fon yöneticileri bu gelişmelere oldukça duyarlıdır. Gerektiğinde zarar kesme yoluna giderler, ancak genellikle hisseler elde tutulduğunda, düşüş geçicidir ve birkaç gün içinde toparlanma ihtimali yüksektir.” diye ekledi. Son olarak Havolli, kamuoyuna sakin kalmaları ve durumu anlayışla karşılamaları çağrısında bulunarak hiçbir varlığın “kaybolmadığını” ve uzun vadeli yatırımlarda dalgalanmaların son derece normal olduğunu ifade etti.  

Kosova'nın geçici Maliye Bakanı Hekuran Murati, Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) son projeksiyonlarına göre 2025 yılında Kosova'nın Avrupa'nın en hızlı ekonomik büyümesine sahip ülke olmasının beklendiğini açıkladı. Maliye Bakanı Murati, konuyla ilgili dün yaptığı bir açıklamada, bu olumlu değerlendirmenin, IMF ile mutabık kalınan iki yıllık reform programının başarıyla tamamlanmasının ardından geldiğini vurguladı. Murati, Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Akihiko Nishio ve David Amaglobelli yönetimindeki IMF misyonu dahil olmak üzere, geçen ay Priştine'de iki önemli uluslararası heyeti kabul ettiğini bildirdi. Bakan Murati, her iki kurumun da Kosova'yı son yıllarda gösterdiği ekonomik performans ve mali disiplinli tutumundan dolayı tebrik ettiğini belirtti.Murati, "Dört yıllık kapsamlı çalışmaların sonuçları hemen görülmeyebilir, ancak er ya da geç görülecektir" şeklinde değerlendirmede bulunarak, Kosova'nın henüz tam potansiyeline ulaşmadığını ancak zorluklara rağmen ilerlemeye devam edeceğini ifade etti.