Ekonomi

Ekonomi uzmanları, Enerji Düzenleme Kurumu'nun (ZRRE) elektrik fiyatlarındaki artışa ilişkin uyarılarının yerel işletmeleri tehlikeye atacağını ve onları başka ülkelere taşınmaya zorlayacağını söylüyor. Ekonomistler, işletmelerin Kosova'dan çekilme olasılığının yanı sıra, elektriğe zammın da piyasalarda istikrarsızlığa yol açabileceğini ve enflasyonu artırabileceğini değerlendiriyor. Ekonomi Fakültesi öğretim üyesi Muhamet Mustafa, ZRRE'nin duyurusunu beklenmedik olarak nitelendirirken, ilgili aktörlerin iç rezervlere bakarak böyle bir zamdan kaçınmaları gerektiğini açıkladı. Profesör Mustafa ayrıca böyle bir zammın yerel ekonomi açısından ciddi sonuçlar doğurabileceğine inanıyor. Bir diğer üniversite öğretim üyesi Artan Nimani de elektriğe zammın, özellikle yüksek dış ticaret açığı nedeniyle Kosovalı işletmeler üzerinde olumsuz sonuçlar doğurabileceğini değerlendiriyor. Nimani, elektriğe zam nedeniyle Kosova'daki işletmelerin bölge ülkelerine geçebileceği görüşünde. "Sorun bu. Hükümet, şirketleri ülkeyi terk etmek için caydırmak yerine iş yapmak için onlara elverişli koşullar yaratmalı. Kosova'dan şirketlerin Kuzey Makedonya ve Arnavutluk'a taşındığı onlarca vakamız var, tam da iş iklimi nedeniyle. Kendi faaliyetleriyle iş yapmak için Kosova dışına çıkma olasılığını düşünen onlarca iş insanı tanıyorum. Bunun doğrudan olumsuz sonuçları var." diye belirtmektedir ekonomi profesörü Nimani. Şu anda aylık 800 kilovatsaate kadar tüketim yapan tüketiciler için gündüz elektriğin fiyatı kilovatsaat başına 7.79 Cent. Yüzde 15 zam yapılması halinde ise 8.96 Cent’ten ödeme yapılacak. ZRRE her yıl elektrik tarifelerini gözden geçirip belirliyor ve bu tarifeler 1 Nisan'dan ertesi yılın 31 Mart'ına kadar geçerli oluyor.  Diğer yandan Kosova, 2021 yılından bu yana 500 milyon Euro’nun üzerinde elektrik satın alırken, enerji operatörlerinin yüzde 35'e varan elektrik zammı taleplerinin duyurulmasından önce bile vatandaşlar yüksek ve karşılanamayan elektrik faturalarıyla boğuşuyordu.

Avrupa Birliği’nin Batı Balkanlar için Büyüme Planı kapsamında Kosova’ya tahsis edilen fonlardan ilk ödemelerin 2025 yılının ikinci ve üçüncü çeyreğinde gerçekleşmesi bekleniyor. Ancak bunun için Kosova Meclisi’nin ilgili anlaşmayı onaması gerekiyor. Avrupa Komisyonu, Kosova’nın 2027 yılına kadar toplam 882 milyon Euro değerinde bir fon alacağını ve ön finansman ödemelerinin mümkün olan en kısa sürede serbest bırakılması için gerekli prosedürlerin tamamlanmak üzere olduğunu duyurdu. Komisyon, Kosova’nın mevcut pakette yer alan toplam fonun %7’sine kadar ön finansman talep ettiğini teyit etti. Komisyona göre, Batı Balkanlar için 6 milyar Euro’luk Büyüme Planı, bu ülkelerin ekonomilerini reformlar ve yatırımlar yoluyla Avrupa Birliği'ne yakınlaştırmak için bir yol haritası sunuyor. Kosova ise Temmuz ayında reform ajandasını Avrupa Komisyonu’na sundu. Maliye Bakanı Hekuran Murati, Kosova’nın Büyüme Planı çerçevesinde reform sürecini ilk başlatan ülkelerden biri olduğunu daha önceleri açıkladı. Murati, anlaşmanın imzalanması ve Meclis’te onanmasının ardından toplam fonun %7’sinin serbest bırakılacağını ifade etti. Bakan, Kosova’nın sunduğu reform planlarının hayata geçirilmesiyle birlikte ek finansman ödemelerinin aşamalı olarak yapılacağını da duyurdu.

Kosova İstatistik Ajansı (ASK), Şubat 2025'e ilişkin ihracat ve ithalat akışlarına ilişkin verileri yayınladı. Buna göre, dış ticaret açığı geçen yılın Şubat ayına göre yüzde 13.6 oranında arttı. Kosova'nın mal dış ticaretine ilişkin veriler, Şubat 2024'teki 397.4 milyon Euro’luk açığa kıyasla, bu yılın aynı ayında 451.4 milyon Euroluk dış ticaret açığının meydana geldiğini gösteriyor. ASK'ya göre ihracatın ithalatı karşılama oranı sadece yüzde 13. Açıklamada, "Şubat 2025'te ihracat 67.3 milyon, ithalat ise 518,6 milyon Euro olarak gerçekleşti. Bu, 2024'ün aynı dönemine kıyasla ihracatta (-%4.3) düşüş, ithalatta ise %10.9 artış anlamına geliyor." denilmektedir. 

Elektrik zammına karşı mücadele eden "Asnjë Cent Ma Shumë" Hareketi temsilcisi Auron Doli, mevcut elektrik tarifelerinin zaten yüksek olduğunu belirterek fiyatların düşmesi gerektiğini savundu. Doli, elektriğe zammın gündemde olduğunu hatırlatarak bunun kabul edilemez olduğunu vurguladı. "Asnjë Cent Ma Shumë" Hareketi temsilcisi katıldığı bir özel televizyon programında yaptığı açıklamada, Elektrik Düzenleme Kurumu’na (ZRRE) karşı bir protesto biçimi olarak vatandaşların elektrik faturalarını ödemeyi tamamen boykot etmelerini bir seçenek olarak değerlendirmesi gerektiğini söyledi. Vatandaşların bu konuda bir çözüm üretemeyeceğini, ancak kurumların sorumluluk alarak fiyat artışlarını önlemesi gerektiğini belirten Doli, zamların temel gıda maddeleri fiyatlarını da doğrudan etki ettiğini dile getirdi. "Son beş yılda vatandaşlarımızın alım gücü ciddi şekilde düştü. Elektriğe zammın, temel gıda ürünleri fiyatlarının zincirleme bir şekilde artmasına neden oldu. 2021’de 500 Euro maaşı olan bir vatandaş, gelirinin %30’unu gıdaya harcarken, 2023’te bu oran %60’a çıktı. Bugün 300 Euro’su sadece gıda için gidiyor. Sonuç ortada… Örneğin, bir litre ay çiçeği yağın fiyatı 1.55 Euro’dan 2.67 Euroya yükseldi. Elektrik zamları, tüm temel ihtiyaçların fiyatlarına doğrudan etki ediyor." dedi diğerleri arasında Doli.  

Ticaret Odası (OEK) Başkanı Lulzim Rafuna, elektriğe zam yapılmasına ilişkin kararın en az bir yıl ertelenmesini talep etti. Rafuna, kararın kısa sürede alındığını ve işletmelerin hazırlık yapması için zaman olmadığını söyledi. OEK Başkanı Lulzim Rafuna, iş dünyasıyla yaptıkları toplantıda, bu kararın ertelenmesi ve Kosova kurumlarının üretim sektörüne destek sağlaması yönünde talepte bulunduklarını açıkladı. "İş dünyasının endişelerini dinleme fırsatı bulduk. En büyük endişe ise üretim sektöründe yaşanıyor. Çünkü zincirleme bir etkiyle ürünün maliyeti artacak ve bu da tüketiciye yansıyacak. Bu kararın en az bir yıl ertelenmesi imkanının değerlendirilmesi talebimizdir. Kosova kurumlarına yönelik ikinci talebimiz ise üretim sektörünün desteklenmesidir. Herkesin talebi bu kararın en azından bir yıl ertelenmesidir, çünkü başka zorluklar var ve bu ek zorluk çok fazla. İşsizlik artacak ve Kosova'nın iç üretimi daralacak. OEK'in talebi ise bunun ertelenmesidir. Karara karşı değiliz ama zaman çok dar. İşletmelerin hazırlanması için zaman yoktu. Siyasi partilere gelen bir sonraki talep, ülke kurumlarının bir an önce kurulması ve muhatap alabileceğimiz birinin olmasıdır." dedi Rafuna bugünkü basın toplantısında.

Vatandaşlarımız her geçen gün yüksek tüketici fiyatlarıyla karşı karşıya kalmaya devam ediyor. Neredeyse her gün raflardaki ürünlerde zamlar görülüyor ve bu durum endişeyi daha da artırıyor. Vatandaşlar, temel gıda ürünlerin yüksek maliyetinin günlük yaşamlarını doğrudan etkilediğini söylüyor. Hatta bazı vatandaşlarımız Kosova'daki fiyatların Batı ülkelerindeki fiyatlarla aynı olduğunu iddia ediyor. Bazı vatandaşlarımız ise yaşam standardı ve maaşların aksine farklı ürün fiyatlarının her geçen gün arttığını belirtiyor. Marketlerde yüksek fiyatlarla ilgili olarak, "Kosova Bojkoton" (Kosova Boykot Ediyor) Sivil Girişimi dün (Cumartesi) tüm marketlerin boykot edilmesi çağrısında bulunmuştu. Bu sivil girişimden Xhavit Kastrati, bunun hayat pahalılığının her geçen gün artmasından duyulan memnuniyetsizliğin bir göstergesi olarak yapıldığını söyledi. "Bu çağrı fazlasıyla gerekli ve en azından vatandaşların boykota katılmaları konusunda farkındalık yaratmada bir miktar etkili olacak ve vatandaşlar olarak hoşnutsuzluğa karşı tepkimizin bir yolu olacak" dedi Kastrati. ‘Konsumatori’ (Tüketici) Derneği Başkanı Selatin Kaçaniku ise, zamların birkaç nedenden kaynaklandığı görüşünde. Kaçaniku, "Fiyatları etkileyen en önemli etken, ihtiyacımızın yüzde 90'ından fazlasını ithal etmemiz ve ithalatla birlikte enflasyonu da ithal etmemizdir." diye belirtti Kaçaniku. Kaçaniku ayrıca tüketicinin hiç desteklenmemesi nedeniyle de fiyat oyunlarının yaşandığını ifade etti.

Kosova, 15 Mart Uluslararası Tüketici Günü'nde Hırvatistan, Karadağ, Sırbistan, Bosna, Kuzey Makedonya ve Yunanistan'ın yer aldığı bölgesel supermarket boykotuna bugün dahil oldu. "Kosova Bojkoton" (Kosova Boykot Ediyor) girişimi tarafından düzenlenen bu boykot, vatandaşların gelirlerine oranla hala sorun teşkil eden temel ihtiyaç ürünlerinin yüksek fiyatlarına çözüm getirmeyi amaçlıyor. Girişimin temsilcilerinden Auron Doli, bunun komşu ülkelerdeki benzer protestoların ardından gelen kolektif bir eylem olduğunu açıkladı. Doli, boykotun sadece sembolik bir eylem olmadığını, aynı zamanda zamlara karşı örgütlü bir baskı yaratma girişimi de olduğunu söyledi. Doli, boykotun yüksek fiyatlara karşı bir protesto olmasının yanı sıra, vatandaşları piyasadaki güçlerine ilişkin bilinçlendirmeyi de amaçladığını ifade etti. Auron Doli, vatandaşları boykotun mümkün olduğunca başarılı olması için mesajı yaymaya ve işbirliği yapmaya da çağırdı.

Enerji Düzenleme Ofisi (ZRRE) Cuma günü yaptığı açıklamada, elektrik fiyatlarının Nisan ayından itibaren 15% oranında artırılmasını teklif ettiğini duyurdu. ZRRE, izin verilen maksimum gelirlere ilişkin istişare raporunu yayınladı ve burada elektrik fiyatının yeniden artırılması önerildi. Bu ofisin duyurusunda, "Bu yayın, tüm ilgili taraflara teklifleri gözden geçirme ve tarifelere ilişkin nihai kararların belirlenmesini etkileyebilecek yorum ve önerilerde bulunma fırsatı sunmaktadır." ifadesi yer alıyor. Yorumlar 28 Mart'a kadar gönderilebilir. ZRRE, elektrik tarifelerini yüzde 15 artırma önerisiyle ilgili olarak tüketicileri, düzenli işletmeleri ve ilgili tarafları kamuoyunun katılımına davet etti. Geçen yıl ZRRE, ticari ve endüstri tüketicilerine yönelik fiyatı yüzde 3 oranında düşürdü. Bir yıl önce, 2023'te tüm tüketici kategorileri için tarifeler yüzde 15 artmıştı.

"Kosova bojkoton" (Kosova Boykot Ediyor) girişimi, vatandaşları Cumartesi günü marketleri boykot etmeye çağırdı. Bu, 10 Şubat'taki ilk boykot eyleminin ardından düzenlenen ikinci girişim olacak ve organizatörler bu kez daha büyük bir destek bekliyor. Perşembe günü hükümet binası önündeki meydanda dağıtılan mesajlarla duyurulan bu çağrının, yüksek fiyatlara karşı bir protesto niteliğinde olduğu belirtildi. Organizatörlerden Xhevat Kastrati, boykotun amacını şu sözlerle açıkladı:"Vatandaşlara çağrımız, bizimle birlikte seslerini yükseltmeleri ve satın alma güçlerini göstermek için boykota katılmalarıdır. Eğer hep birlikte hareket edersek, marketlere ve hükümete memnuniyetsizliğimizi net bir şekilde iletebiliriz. Aynı zamanda, sosyal baskı oluşturarak bir tepki verilmesini sağlayabiliriz." Bu tür boykot girişimleri daha önce Hırvatistan’da başlamış ve daha sonra bölgedeki diğer ülkelere yayılmıştı.  Kosova'da geçtiğimiz ay yapılan ilk boykotun ardından, organizatörler bu kez daha geniş katılım beklediklerini ifade etti.

" Kosova Bojkoton " (Kosova Boykot Ediyor) adlı sivil girişim, Perşembe günü "15 MART KOSOVA TÜM SÜPERMARKETLERİ BOYKOT EDİYOR" yazılı bir pankart açarak, Uluslararası Tüketici Günü dolayısıyla bir sonraki eylemlerini duyurdu. Bu girişim, tüketici gücü hakkında farkındalık yaratma ve ürün fiyatlarıyla ilgili endişeleri giderme amacıyla diğer Balkan ülkelerinden gruplarla iş birliği içinde düzenlenen bölgesel bir boykotun parçasıdır. Girişimin üyesi olan Xhevat Kastrati, vatandaşları satın alma güçlerini göstererek bu boykota katılmaya çağırdıklarını, böylece piyasalara ve hükümete yüksek fiyatlardan memnun olmadıkları mesajını verdiklerini söyledi.